Meer aandacht voor ondernemen en netwerken

Elf jaar geleden werden de kerndoelen voor leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs ontwikkeld. Daar wordt nog steeds mee gewerkt, maar de doelen zijn inmiddels aan vernieuwing toe. “De wereld is veranderd en daarmee zijn ook de gewenste kennis en vaardigheden van leerlingen anders”, zegt Marja van Graft, leerplanontwikkelaar bij SLO. “Daarom is Curriculum.nu gestart. Leraren, schoolleiders en ruim tachtig scholen zijn in maart aan de slag gegaan met de vraag ‘wat moeten leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs kennen en kunnen’, aan de hand van negen leergebieden.” 

Aanpak Curriculum.nu
Voor elk leergebied is een ontwikkelteam samengesteld, bestaande uit leerkrachten en schoolleiders. Elk team wordt begeleid door een leerplanontwikkelaar van SLO, die wordt ondersteund door inhoudelijke SLO-adviseurs. SLO schreef de startnotitie voor Curriculum.nu en is vraagbaak voor leraren die op zoek zijn naar achtergrondinformatie over leren en leerplannen. “Leraren zijn aan zet in dit programma, maar zij zijn geen leerplanontwikkelaars”, zegt Van Graft. “Daarom hebben we de handen ineen geslagen. Zelf ben ik adviseur voor het ontwikkelteam van het leergebied Mens & Natuur, met medewerkers van acht basisscholen en acht scholen voor voortgezet onderwijs.” 

De rol van ontwikkelscholen
Naast ontwikkelteams zijn er ontwikkelscholen, die feedback geven op de opbrengsten van de teams. Daarnaast werken zij aan hun schooleigen curriculum voor een bepaald vakgebied. In mei presenteerden de ontwikkelteams na een aantal sessies een concept-visie. De ontwikkelscholen gaven daar hun feedback en op basis daarvan wordt de visie aangepast. De ontwikkelteams werken nu aan het formuleren van tien tot vijftien grote opdrachten rond hun leergebied. Deze beschrijven de kennis en vaardigheden die leerlingen per gebied moeten opdoen. Daarbij wordt ook gekeken naar de samenhang tussen de leergebieden. “Voor Mens & Natuur is dat bijvoorbeeld een uitdaging, omdat hierin verschillende vakken samenkomen”, zegt Van Graft. “Het thema ‘water’ is hier een goed voorbeeld van. Daar komt van alles bij elkaar: biologie, techniek, sociaalgeografische elementen, gezondheid, voeding, waterbescherming, politiek. Die samenhang moet je als school goed invullen.” De grote opdrachten worden uitgewerkt in bouwstenen, concrete handvatten die scholen helpen om hun schooleigen curriculum voor een vakgebied te ontwikkelen. Eind van het jaar moeten deze producten opgeleverd zijn.

Uitdaging voor het onderwijs
Van Graft vindt Curriculum.nu een flinke uitdaging voor het onderwijsveld. “Van de deelnemende scholen en leerkrachten wordt veel gevraagd. Ze zijn op basis van een sollicitatieprocedure gekozen, want de eisen zijn hoog. In Curriculum.nu ligt de focus nog vooral op het ‘wat’: wat moeten kinderen straks kunnen en kennen? Het ‘hoe’, hoe we daarvoor gaan zorgen, is nog niet meegenomen. Dat moet de volgende stap worden. Aan het programma neemt nu een beperkt aantal vooruitstrevende scholen deel. Straks moeten alle scholen in Nederland met de nieuwe kerndoelen aan de slag en dat heeft nog heel wat voeten in aarde.” 

Uniek schoolgebouw
Eén van de ontwikkelscholen van Curriculum.nu is Kindcentrum Het Talent in Asten, dat werkt aan het vakgebied Mens & Natuur. Zodra je hier binnenstapt is duidelijk dat deze school anders is. Enorme ramen over de volle lengte en breedte van het schoolgebouw. Twee verdiepingen, die je in één oogopslag kunt overzien. Een open inrichting, met veel warme kleuren, glas en hout. Hoekjes om te werken, hoekjes om te spelen of om samen projecten te doen. En vooral: veel bedrijvigheid. Geen gangen met klaslokalen, maar open ruimtes waar kinderen allemaal op een andere manier aan de slag zijn. 

Flexibele werkplekken
In één klas geven kinderen een presentatie over Egypte, waar ze uitgebreid onderzoek naar hebben gedaan. Beneden in de open ruimte speelt een groepje verklede kinderen Indiaantje in drie felgekleurde tipi’s. Aan de tafel daarnaast doen vier kinderen een zelfgemaakt kwartetspel en drie jongens schroeven fanatiek een oude cd-speler uit elkaar. Boven werken kinderen achter de computer samen aan een project en buiten leest een groepje leerlingen samen met een leerkracht in de zon. Over in de school zijn hoekjes ingericht, die kinderen flexibel kunnen gebruiken. De ruimtes zijn een verlengstuk van de klaslokalen. De klassen hebben zitplaatsen voor elk kind, maar niet genoeg werkplekken. De kinderen kiezen hun eigen werkplek in de school.

Visie: eigentijds leren
Basisschool Het Talent begon drie jaar geleden met een nieuwe manier van onderwijs bieden. “Wij geloven in eigentijds leren, het 3o-leren”, vertelt schoolleider Anja Jansen. “De drie o’s staan voor ondernemen, onderzoeken en ontwerpen. Daarnaast volgen we het gedachtegoed van Human Dynamics. Deze theorie draait om de manier waarop kinderen leren, communiceren en in elkaar zitten. Het biedt inzicht in de verschillen tussen mensen en de manier waarop je daarbij aan kunt sluiten.” Twee jaar geleden opende Het Talent haar nieuwbouwlocatie, die perfect past bij de visie van de school. “Het gebouw is overzichtelijk, open en flexibel”, zegt Jansen. “We kunnen ons onderwijs dankzij het gebouw optimaal invullen.”

Leerkrachten verantwoordelijk voor lesontwerp
Eigentijds onderwijs betekent voor Het Talent onder andere thematisch onderwijs. De leerkrachten kiezen steeds samen een centraal thema, waarmee ze elk op hun eigen manier aan de slag gaan. Leerkracht Thomas Koolen: “Ons huidige thema is ‘Wereldse volken’ en elke unit vliegt dat anders aan. In de onderbouw staan Indianen centraal, in de bovenbouw is het WK Voetbal het uitgangspunt. De kapstok is een gegeven, maar het lesontwerp is de verantwoordelijkheid van de leerkracht. We beginnen meestal met een klassikale basisles om het thema te schetsen en de basiskennis over te brengen. Daarna gaan kinderen hun eigen onderzoek doen en leervragen beantwoorden. Dat doen ze in kleine groepjes en individueel. En met leerlingen uit verschillende groepen samen. Kinderen kiezen daarvoor hun eigen werkplek en aanpak. Hun eigen ondernemerschap staat hierin centraal.” 

Helder lesformat
Anja Jansen: “Op het eerste gezicht lijkt die aanpak misschien chaotisch, maar er ligt een heldere structuur aan ten grondslag. We hebben samen met het hele team per vakgebied een helder format ontwikkeld, gekoppeld aan concrete leerdoelen. Zo weten we zeker dat leerlingen de kennis opdoen die nodig is. We doen dat alleen in verschillende werkvormen, niet in standaard klassikale lessen. Om van thematisch werken een succes te maken, moet je een sterke teamcultuur hebben. We voelen ons samen verantwoordelijk voor onze school.” Deze manier van werken levert veel op. Niet alleen zijn kinderen én leerkrachten meer betrokken bij en enthousiaster over het leerproces, het zorgt ook voor gelukkigere leerlingen, die plezier hebben in leren. “Leerlingen hebben een actievere houding, ze wachten niet af waar de leraar mee komt”, zegt Koolen. “Ze gaan zelf aan de slag, het ‘consumeren’ is er vanaf.”

Kennis uitwisselen
Het Talent werd uitgenodigd om mee te doen aan de selectieprocedure voor de ontwikkelscholen voor Curriculum.nu. Willeke Kremers, leerkracht en coördinator bovenbouw: “Wij vonden het mooie kans om kennis uit te wisselen met andere scholen, ideeën op te doen en zo ons onderwijs nog verder te verbeteren. Bovendien is het mooi om bij te kunnen dragen aan het onderwijs van de toekomst.” Jansen: “Ik had ook nog een hoger doel: met onze deelname wilde ik aan ons team bevestigen dat we goed bezig zijn. Doordat wij zo anders werken, krijgen we vaak kritische vragen, ook van collega’s. Behalen we onze leerdoelen wel, komen alle onderwerpen wel aan bod? Dat wij werden gekozen voor Curriculum.nu is voor ons een bewijs dat we op de goede weg zijn.”

Thematische aanpak Mens & Natuur
Het Talent is ontwikkelschool voor het leergebied Mens & Natuur. “We werkten volgens een bepaalde methode aan dit vak, maar we wilden dit ook meer thematisch aanpakken”, zegt Kremers. “Deelname aan Curriculum.nu kwam op het juiste moment. We hebben de eerste concept-visie van het ontwikkelteam Mens & Natuur inmiddels gekregen, en we hebben de bijbehorende vragenlijst ingevuld. Ouders en leerlingen hebben we ook om hun reactie gevraagd. In de concept-visie herkende ik al veel van de manier waarop wij werken: thematisch en met een grote mate van autonomie voor de leerkracht.” 

Netwerken en ondernemerschap
Binnen Curriculum.nu heeft Het Talent ook een eigen opdracht: het verder invullen van ondernemen en netwerken binnen het leergebied Mens & Natuur. “We willen breder kijken dan onze school”, zegt Thomas Koolen. “Wat kunnen we betekenen voor ouders, bedrijven, voortgezet onderwijs, Pabo? We willen in Asten een netwerk opzetten waarmee we ons onderwijs kunnen verrijken. Daar zijn volop mogelijkheden voor. Wij zijn aspirant-Brainportschool, wat inhoudt dat we deel uitmaken van een netwerk van scholen dat leerlingen voorbereidt op een toekomst in de Brainport-regio. Zo werkten we samen met collega-Brainportschool Varendonck College in Asten, een middelbare school voor vmbo, havo en vwo. Hun techniekopleiding werkt aan de hand van casussen en die hebben we omgeschreven naar een basisschoolopdracht. Onze leerlingen werden gecoacht door leerlingen van het Varendonck en gingen met verschillende onderwerpen aan de slag. Ze namen bijvoorbeeld enquêtes af in Heusden, over de inrichting van het nieuwe marktplein, en maakten een moodboard over de herbestemming van een pand in Asten. Dit soort opdrachten leert leerlingen om breed te denken en ondernemend aan de slag te gaan. Dat past perfect bij onze visie en bij de insteek van Curriculum.nu.”

Over Curriculum.nu
Dit jaar werken 125 leraren, achttien schoolleiders en ruim tachtig scholen aan het beantwoorden van de vragen: ‘wat moeten leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs kennen en kunnen en wat moet er uiteindelijk tot het onderwijscurriculum behoren?’. Het is de bedoeling dat er eind van het jaar nieuwe kerndoelen en eindtermen worden gepresenteerd. Curriculum.nu is het vervolg op het visietraject Onderwijs2032.

Negen leergebieden
Curriculum.nu draait om negen leergebieden:
• Nederlands
• Engels/moderne vreemde talen
• Rekenen & Wiskunde
• Digitale geletterdheid, Burgerschap
• Bewegen & Sport
• Kunst & Cultuur
• Mens & Maatschappij
• Mens & Natuur

Voor meer informatie: Curriculum.nu